Jika kitar semula gagal, bolehkah URA berjaya?

Sebelum melaksanakan undang-undang pembangunan semula bandar secara besar-besaran, kerajaan mesti terlebih dahulu membuktikan ia boleh menunaikan tanggungjawab asas — bermula dengan program kitar semula Malaysia yang kini semakin merosot.

Persoalannya adalah mengenai kredibiliti institusi. Jika agensi kerajaan tidak mampu menunaikan tanggungjawab asas dengan berkesan, bagaimana ia boleh dipercayai untuk mengendalikan intervensi berskala besar, kompleks dan sensitif secara sosial?

Soalan ini ditujukan terus kepada Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan (KPKT), yang kini giat memajukan Akta Pembaharuan Bandar (URA) nasional. Aspirasi kementerian untuk memodenkan bandar Malaysia memang wajar dipuji, tetapi prestasi semasa terhadap mandat yang lebih mudah, lama dan asas—mengurus sisa pepejal dan meningkatkan kitar semula—menimbulkan keraguan serius mengenai kapasiti pelaksanaan mereka.

Kitar semula: Ujian kredibiliti

Pengurusan sisa merupakan asas kebolehhuni bandar. Di Malaysia, tanggungjawab ini dikawal terutamanya oleh Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 (Akta 672), yang berkuat kuasa bagi negeri-negeri dan wilayah utama sejak 2015. Akta ini bertujuan mewajibkan pemisahan sisa di sumber dan menyeragamkan pengutipan.

Namun, hampir sedekad kemudian, kejayaannya boleh dipersoalkan. Kadar Kitar Semula Nasional (NRR) mencapai kira-kira 35.38% pada 2023. Walaupun peningkatan berbanding tahun sebelumnya, trajektori ini menunjukkan Malaysia berisiko gagal mencapai sasaran 40% menjelang 2025 di bawah Rancangan Malaysia Ke-12.

Pada masa yang sama, jumlah sisa pepejal meningkat. Dengan unjuran bahawa penghasilan sisa akan melebihi 17 juta tan setahun menjelang 2035, kemajuan kitar semula yang perlahan menjadi kelemahan struktur penting dalam tadbir urus bandar.

Kelemahan struktur pengurusan sisa

Masalah utama bukan teknikal, tetapi berkaitan konsistensi, logistik dan penguatkuasaan:

• Penguatkuasaan lemah: Pemisahan sisa di sumber masih lemah. Walaupun undang-undang menetapkan penalti, penguatkuasaan menyeluruh jarang berlaku. Tanpa kemahuan politik untuk menguatkuasakan, polisi ini kekal sebagai aspirasi.

• Jurang infrastruktur dan logistik: Banyak kawasan masih kekurangan tong kitar semula berfungsi dan mudah diakses, serta mekanisme pengutipan tidak konsisten, menyebabkan kepenatan warga dan campuran sisa kembali berlaku.

• Pasaran ekonomi lemah: Program kitar semula bergantung pada ekonomi kitar semula yang kukuh. Jika bahan yang dikumpul tidak boleh diproses atau digunakan semula secara domestik, usaha menjadi tidak mampan secara logistik dan kewangan.

• Kredibiliti data dan kepercayaan awam: Kesahihan NRR rasmi sering dipertikai NGO alam sekitar dan pemerhati industri. Ketelusan data yang dipersoalkan melemahkan kepercayaan awam, menjejaskan sokongan terhadap inisiatif berskala besar masa depan.
  

Lompatan URA

Walaupun menghadapi kelemahan asas ini, KPKT terus memajukan URA, bertujuan untuk menyelia pembaharuan dan pembangunan semula kawasan bandar lama. KPKT telah mengenal pasti lebih 534 tapak berpotensi di seluruh negara, meliputi ratusan hektar dan menjanjikan pulangan kewangan besar melalui unit pengganti dan infrastruktur baru.

Elemen paling kritikal dan kontroversial ialah cadangan untuk menurunkan ambang persetujuan pemilik daripada 100% kepada 75–80% (dan berpotensi 51% bagi bangunan terbiar).

Lompatan daripada “mengurus tong sampah” kepada “memaksa penjualan hartanah” amat besar, memerlukan tahap kompetensi institusi yang jauh lebih tinggi daripada yang ditunjukkan KPKT setakat ini.

Risiko utama

Kegagalan mengurus perkhidmatan asas mencipta tiga risiko kritikal bagi pembangunan semula bandar:

1. Risiko tadbir urus dan operasi: URA memerlukan koordinasi kompleks merentas hak milik tanah, undang-undang strata, pembiayaan pemaju dan perancangan pemindahan komuniti. Kementerian yang gagal mengurus penguatkuasaan sisa pepejal tidak dapat dipercayai untuk tugas ini.

2. Risiko sosial dan kepercayaan: Apabila rakyat melihat kegagalan asas seperti pengutipan sampah tidak konsisten, kepercayaan terhadap kementerian merosot. Kepercayaan ini kritikal untuk mendapatkan persetujuan komuniti.

3. Risiko politik dan kesaksamaan: URA memerlukan keberanian politik untuk mengatasi kepentingan sedia ada, termasuk kebimbangan negeri terhadap campur tangan persekutuan. Tanpa pengurusan telus, risiko ketidaksamaan sosial meningkat.
   

Laluan kepada kredibiliti

URA adalah visi penting untuk memodenkan bandar, tetapi tanpa kapasiti pelaksanaan yang terbukti, ia terlalu awal. KPKT perlu melaksanakan urutan reformasi strategik, termasuk:

• Penguatkuasaan Akta 672 secara tegas: Pastikan pemisahan sisa ditegakkan dengan konsisten dan adil.

• Memperkukuh infrastruktur: Pastikan setiap kawasan bandar mempunyai kemudahan kitar semula yang berfungsi dan mudah diakses.

• Projek perintis tadbir urus: Jalankan projek kecil yang telus sebelum pelaksanaan URA skala besar.

• Integrasi urutan: Tingkatkan sistem sisa dan kualiti kejiranan sebagai pra-syarat pembangunan semula bandar.
  

URA adalah visi perlu, tetapi jalan kejayaannya mesti dimulakan dengan pengurusan bandar yang bersih dan berfungsi — bermula dengan sampah.

Brig Jen Datuk Goh Seng Toh ialah presiden Persatuan Pembeli Rumah Kebangsaan.

Artikel ini diterbitkan buat pertama kali dalam StarBiz 7. Sumber: Star Media Group Berhad – Star Property – 4 Dis 2025 – Brig Gen Datuk Goh Seng Toh & Joseph Wong - Diterjemah oleh ChatGPT